Speuren naar Dudoks invloed op de architectuur in de Verenigde Staten leverde een onverwacht pareltje op. Zo stuitte ik op de Crow Island Elementary School in Winnetka, Illinois. Deze basisschool is ontworpen door de Fins-Amerikaanse architecten Eliel en Eero Saarinen, en de firma Perkins, Wheeler & Will architecten uit Chicago. De school is gebouwd in 1939-1940 en staat bekend als de eerste modernistische basisschool in de VS.
Crow Island School, 1945. (www.winnetkahistory.org)
In 1938 gaf de Amerikaanse onderwijshervormer Carleton Washburne opdracht tot het ontwerpen van een basisschool die zowel het onderwijs als de onderwijsarchitectuur voorgoed zou moeten veranderen. Het gebouw moest inspelen op de nieuwste onderwijstheorieën waarbij het kind centraal stond. De samenwerking tussen Washburne en de architecten leverde een gebouw op dat model stond voor een moderne en functionele schooltypologie die na de Tweede Wereldoorlog veel navolging in de VS heeft gekregen. In 1990 werd de school verklaard tot ‘National Historic Landmark’ (de Amerikaanse versie van een Rijksmonument) en in 2018 volgde de aanwijzing als één van Illinois 200 Great Places.
Het was Washburne die de jonge architectenfirma Perkins, Wheeler & Will, opgericht in 1935, samenbracht met de ervaren architecten vader en zoon Saarinen. Perkins, Wheeler & Will deden het voorwerk voor het ontwerp. Architect Larry Perkins besteedde enkele maanden aan het observeren en interviewen van docenten en leerlingen, conciërges en ouders om zich te oriënteren op een zo praktisch en functioneel mogelijke indeling.
De architectuur van de school is afkomstig van de beide Saarinens. De school kreeg een asymmetrische opzet met twee vleugels aan een centrale kern waarin onder andere een aula, bibliotheek en gymzaal werden ondergebracht. De vleugels scheidden de jongere leerlingen van de oudere, die elk hun eigen speelplein hadden. Een derde vleugel werd aangebouwd in 1955. Het interieur werd volledig afgestemd op de kinderen die er verbleven. Zo waren de hoogte van de lichtknopjes en de vensters aangepast aan de leeftijd van de kinderen in de betreffende vleugel. Voor de afwerking werden lichte, primaire kleuren gebruikt.
De Crow Island School was een van de eerste voorbeelden van een school met een dergelijke opzet en het is onmiskenbaar dat scholen van Dudok hiervoor model stonden. Dat geldt zeker ook voor de architectonische opzet. De compositie van rechthoekige volumes, de luifel boven de entree, de stalen vensters met langwerpige roedeverdeling en het hoge volume van de schoorsteen dat een markant oriëntatiepunt vormt, het zijn allemaal overduidelijke dudokian kenmerken.
Plattegrond ontwerp, 1939 (www.greatbuildings.com)
Situatieschets ontwerp, 1939 (© The Art Institute of Chicago, Ryerson and Burnham Archives, Archival Image Collection)
Vader en zoon Saarinen waren geen onbekenden van Dudok. Zowel vader Eliel als zoon Eero hadden Dudok in de dertiger jaren in Hilversum bezocht. In 1936 schreef Eliel Saarinen een bedankbriefje aan Dudok voor de hartelijke ontvangst in Hilversum. Daarin stak hij zijn bewondering voor de architect niet onder stoelen of banken. “It was a revelation to see how you have developed an ideal place in which people may live. As far as I know, it is the only place in the world where things have been systematically carried out toward a clearly conceived goal – and through the leadership of a strong mind”, aldus Saarinen. Eind jaren dertig zocht ook Eero Saarinen de Hilversumse architect op. Zowel tijdens Dudoks lezingenreis door Amerika in 1953 als bij de uitreiking van de AIA Gold Medal in 1955 vonden hernieuwde kennismakingen plaats.
Dudok met Eero Saarinen, 1955 (Het Nieuwe Instituut)
Al direct na de bouw in 1940 was de school een groot succes, bij zowel onderwijskundigen als architecten. Het gebouw werd in dat jaar door de Amerikaanse architectenvereniging beloond met de prijs voor het beste schoolontwerp. Turpin Bannister, gerenommeerd Amerikaans architectuurhistoricus en hoogleraar aan de Universiteit van Illinois schreef in 1956 in het Amerikaanse architectuurtijdschrift Architectural Record dat de Crow Island School een keerpunt betekende in de architectuur. Volgens hem stond de school symbool voor een nieuw elan in de onderwijsarchitectuur. Bannister was Dudoks lezingenreis van 1953 kennelijk nog niet vergeten, want in het artikel noemde hij de school de Amerikaanse vertaling van Dudoks geloof in een geestelijke waarde in de architectuur. Tijdens zijn Amerikaanse lezingentour had Dudok immers verkondigd: een schoolgebouw was niet alleen “architectuur” omdat de kinderen in grote, frisse lokalen verbleven, maar het hele gebouw diende een aangename les te zijn.
Niet alleen de vernieuwde onderwijstheorie sloeg aan. Na het succes van de Crow Island School ontwierp het architectenbureau Perkins, Wheeler & Will, nadien Perkins & Will, nog vele honderden modernistische scholen in de VS. Een grotere navolging van Dudok is nauwelijks te vinden!
Joke Reichardt, mei 2020
Bronnen: Architectural Record september 1956; www.winnetkahistory.org; www.npgallery.nps.gov; www.claasshaus.com.
Deze tekst met nog meer afbeeldingen is ook te vinden op www.dudok.org.
Crow Island School, 2013. (Wikimedia Commons: By Teemu008 from Palatine, Illinois – Uploaded by Albert Herring, CC BY-SA 2.0.)
Mooi verhaal Joke!
Dank je wel!