‘Ongelooflijk handig en praktisch’
Een solarium aan de Emmastraat in Hilversum

25/05/2021

In 1955 kreeg de Hilversumse architect Marinus Breebaart (1913-1993) opdracht van de Stichting Inrichting voor Physische Therapie voor Gooi- en Eemland voor het ontwerpen van een Gebouw voor Hoogtezon-therapie. De stichting was opgericht door het Algemeen Ziekenfonds voor Gooi- en Eemland (AZGE). Het gebouw zou moeten komen op het terrein achter het kantoorgebouw van het AZGE aan de Emmastraat 62 in Hilversum. Het was een bijzondere opdracht, want niet eerder was zo’n inrichting in Nederland gebouwd. Hoe men bij Breebaart terecht kwam is niet bekend, maar zeker is dat zijn gebouw in alle opzichten voldeed.¹ Het inmiddels niet meer bestaande gebouw kreeg de modernste apparatuur en werd een begrip in Hilversum en daarbuiten.²

Kantoorvilla AZGE

Het Algemeen Ziekenfonds voor Gooi- en Eemland was sinds 1950 gevestigd aan de Emmastraat. In de riante villa, Villa Nuova genaamd, woonde en werkte sinds 1928 de vrouwenarts Dr. F.A. Haak Bastiaanse (1879-1968).³ Het pand lag op een ruim perceel. In de tuin bevond zich een garage met tuinmanswoning. In 1950 – Haak had inmiddels de pensioengerechtigde leeftijd bereikt – werd de villa te koop gezet. Architect Jacob London (1872-1953) maakte een plan om op het perceel een ‘flatgebouw’ met 34 woningen neer te zetten.⁴ Maar terwijl de schoonheidscommissie zich er nog over boog, had Haak een deel van het perceel met de villa al verkocht aan het AZGE. Als arts zal hij de nodige contacten met het ziekenfonds hebben gehad. Het AZGE liet de villa vervolgens door de Hilversumse architect H. Bunders (1892-1965) verbouwen en uitbreiden. De achterzijde van de villa werd verbonden met de garage/tuinmanswoning en zo ontstond een ruim tweemaal zo groot kantoorpand.⁵

Gebouw voor Hoogtezon-therapie

Het was begin jaren vijftig en hoogtezon-therapie werd gepromoot vanwege de geneeskrachtige werking. Het tekort aan zonneschijn in ons land leidde volgens het bestuur van de stichting tot veel ziekte.⁶ Om het aantal verzuimdagen te verminderen en de arbeidsprestaties te verhogen was het “in het buitenland […] al jaren gebruikelijk dat fabrieken en kantoren hoogtezon geven aan hun personeel”, zo schreef de stichting in het promotiemateriaal.⁶ De proefinstallatie die sinds het voorjaar van 1954 in een bodenkamer in het kantoorpand van de AZGE was opgesteld, was al snel te beperkt gebleken voor de enorme toeloop en mensen moesten op een wachtlijst worden geplaatst. Een ruimere gelegenheid voor de hoogtezon-therapie was dus zeer gewenst.

Op 26 november 1955 diende Breebaart de vergunningaanvraag in voor het bouwen van ‘een gebouw voor Hoogtezon-therapie’.⁵ Even later vroeg de stichting de gemeente om enige urgentie omdat “blijkens de ervaring en geheel in overeenstemming met de door de geneeskundigen opgestelde theorie het aantal te behandelen patiënten in de maanden Januari t/m April het grootst blijkt te zijn”.⁷ Op 10 januari 1956 werd de vergunning voor de bouw afgegeven en kon de bouw beginnen. De patiënten moesten dat jaar evenwel nog grotendeels in de kantoorvilla worden behandeld. Op zaterdag 24 november 1956 vond de opening van de nieuwe inrichting plaats.

Het door Breebaart ontworpen solarium had een eenvoudige uitstraling. Het gebouw was anderhalve bouwlaag hoog, met een plat dak. Een lage uitbouw in de verder gesloten voorgevel diende als entree. Een dubbele deur in beide zijgevels moest op last van de brandweer naar buiten draaiend zijn en van een panieksluiting voorzien. De brandweer eiste tevens dat het houtwerk van het plafond met een brandwerende verf zou worden afgewerkt. De vloer in het gebouw was van 10 cm dik stampbeton (ongewapend beton dat vaak gebruikt wordt voor werkvloeren).

Modern en praktisch

Breebaart ontwierp een “ongelooflijk handig en praktisch” solarium, schreef dagblad Trouw twee weken na de opening van het gebouw.⁸ Hoogtezonspecialist Dr. D.G. Mulder uit Den Haag was bij de inrichting betrokken als adviseur. Philips had voor het solarium geheel nieuwe apparatuur beschikbaar gesteld en er was gebruik gemaakt van vérgaande technische ontwikkelingen uit Duitsland. Een ingenieus ventilatiesysteem voerde tijdens de bestralingen frisse lucht aan en zoog giftige nitreuze gassen af.

Het pand had een volledig symmetrische plattegrond met gescheiden afdelingen voor mannen en vrouwen. Beide afdelingen bestonden uit een wachtruimte, kleedruimtes, een douche-afdeling, toiletten en twee ‘zonkamers’ voor individuele therapie. Hier konden mensen met onder meer reuma, huidziekten en astma worden bestraald.⁹ Tussen de mannen- en vrouwenafdeling lagen twee grotere gezamenlijke therapieruimten. Aan de achterzijde was een bestralingsgang waar groepen in korte tijd hun ‘zonne-energie’ konden opdoen. De lampen in deze ruimte hadden een hoge stralingsintensiteit. Midden in het gebouw bevond zich een achthoekige centrale bestralingsruimte. Hier konden groepen kinderen of volwassenen worden bestraald terwijl tegelijkertijd gymnastische oefeningen werden uitgevoerd. Er was ook een aparte installatie voor baby’s zodat deze geen brilletje tegen schadelijke straling hoefden te dragen. De ervaring had namelijk geleerd dat ze die nooit op wilden houden, aldus Trouw.¹⁰

Uitbreidingen

Het AZGE was kennelijk tevreden over de werkzaamheden van Breebaart want de architect werd ook ingeschakeld bij latere aanpassingen en uitbreidingen. Nog tijdens de bouw van het solarium vroeg Breebaart op 3 april 1956 vergunning aan voor uitbreiding van het in aanbouw zijnde pand, bestemd voor de “Geestelijke Volksgezondheid”.⁵ Tegen de achterzijde van het solarium kwam een apart dienstgebouw waarin diverse testkamers en een kantoorruimte voor de psycholoog werden ondergebracht. De aanbouw had een aparte toegang en was niet via het solarium te bereiken. Ook ontwierp Breebaart tijdens de bouw van het solarium garageboxen en een rijwielstalling op het achterste deel van het terrein van het AZGE.⁵

In 1959 kreeg de architect opdracht de kelderruimte onder het pand aan de Emmastraat 62 te vergroten, die diende als archief- en opslagruimte voor papier. Een jaar later werden het gebouw voor de Geestelijke Volksgezondheid en de garageboxen verbonden door een laag dienstgebouw. Enkele garages werden verbouwd tot werkruimtes.

Weer enige jaren later, in 1963, werd de conciërgewoning (de vroegere tuinmanswoning) aan de achterzijde van het pand Emmastraat 62 veranderd naar een ontwerp van Breebaart. De woning kreeg een extra verdieping en een licht hellend dak verving het zadeldak. Met wit gestukte gevels kreeg de woning een moderne uitstraling. De oorspronkelijke gevelindeling van Breebaarts ontwerp lijkt nog goed bewaard te zijn.

Laatste opdracht

Het contact tussen Breebaart en het AZGE hield stand, en in 1972 kreeg de architect opnieuw een opdracht van het ziekenfonds. Dit betrof het verbouwen van een kantoorpand van de stichting aan de Frans Halslaan 57.¹¹ De achterzijde van het perceel grensde aan het perceel van de Emmastraat 62, waar het solarium was gevestigd. Het pand was eind jaren zestig aangekocht door het AZGE en werd betrokken door de Stichting Samenwerkende Ziekenhuizen en de Stichting Gooise Ziekenfondsen.¹² De verbouwing kwam neer op het vervangen van een serre aan de achterzijde van het pand door een lage uitbouw.

Een laatste opdracht van het AZGE kwam in januari 1976. Het moet tevens een van de laatste opdrachten van Breebaart in Hilversum zijn geweest. Het betrof een aanpassing aan het kantoorpand aan de Emmastraat. De voor- en rechterzijgevel werden voorzien van een geheel nieuwe gevel, die voor de oude werd geplaatst. De aanpassing diende om gescheurd gevelpleisterwerk weg te werken. De nieuwe gevel was een halfsteensmuur van gele boomschors baksteen. De uitvoering van het werk werd gedaan door de firma P.W.Schipper.⁵

Het solarium deed nog dienst tot ten minste het jaar 1979.¹³ Geleidelijk aan werd de hoogtezon van een medisch een huishoudelijk apparaat en kwamen de commerciële zonnestudio’s op.¹⁴ Het AZGE ging op in het Algemeen Nederlands Onderling Ziekenfonds (ANOZ, later opgegaan in Zilveren Kruis/Achmea) en verliet het pand aan de Emmastraat begin jaren tachtig. De kantoorvilla werd in gebruik genomen door Rens & Rens, een school voor hoger en middelbaar technisch onderwijs. Om plaats te maken voor een ruime lesgebouw werd het solarium in 1985 afgebroken.

Joke Reichardt, mei 2021.

1. Vanwege de coronabeperkende maatregelen heeft geen archiefonderzoek naar de VGM kunnen plaatsvinden.
2. Eddie de Paepe, ‘Een unicum in den lande. Het eerste solarium van Nederland stond in Hilversum’, Hilversums Historisch Tijdschrift Eigen Perk 2001/4, p. 182.
3. Nederlands Tijdschrift Geneeskunde 1926;70:1928.
4. Streekarchief Gooi- en Vechtstreek; SAGV167, inv.nr. 3268.
5. SAGV167, inv.nr. 3268.
6. De Paepe 2001, p. 177.
7. SAGV167, inv.nr. 3268. Brief Stichting “Inrichting voor Physische Therapie voor Gooi- en Eemland” aan Directeur Bouw- en Woningtoezicht Hilversum, dd. 5 december 1956.
8. Trouw, 8 december 1956 (via Delpher.nl) .
9. De Paepe 2001, p. 182.
10. Trouw, 8 december 1956.
11. SAGV167, inv.nr. 4463.
12. SAGV167, inv.nr. 4463. Brief van Het Aanvullingsfonds voor verzekerden van het algemeen ziekenfonds Gooi- en Eemland aan B&W Hilversum, dd. 20 december 1971.
13. De Paepe 2001, p. 183.
14. Nederlands Tijdschrift Geneeskunde 1975;119:280.

---