Wanneer je in een paar dagen tijd eenzelfde schilderij in twee verschillende musea ziet opduiken, sta je even raar te kijken. Dat overkwam mij met het schilderij ‘Die Toteninsel’ van Arnold Böcklin (1827-1901). Maar bij dit werk hoef je daar helemaal niet van op te kijken. Böcklin schilderde tussen 1880 en 1886 maar liefst vijf van deze doeken.
Net als veel van Böcklins werken heeft dit schilderij een symbolische betekenis. Een bootje met daarin een priester en een doodskist wordt door een roeier naar een eiland gebracht. Het eiland bestaat uit grote rotsen waaruit enkele nissen zijn gehakt. Het eiland is in het midden begroeid met hoge cipressen. Böcklin verwees naar een oude legende over een overleden persoon die zelf in zijn doodskist stapt. Het donkere water verwijst naar de rivier de Styx waarover de overledenen naar het dodenrijk werden geroeid. Hoge cipressen waren in Böcklins tijd overal te zien op kerkhoven in Zuid-Europa.
Afb. 1. Arnold Böcklin, Der Toteninsel III, 1883, olie op paneel, 150x80cm, Alte Nationalgalerie, Berlin (afbeelding Wikimedia).
Men zou een zoekplaatje kunnen maken van de verschillende versies die Böcklin schilderde. Hoewel het duidelijk ‘dezelfde’ schilderijen zijn, vertonen ze wel degelijk verschillen. Het eerste doek schilderde hij in 1880 in opdracht van zijn mecenas, maar uiteindelijk zou hij het niet afstaan (nu in het Kunstmuseum Basel).
Terwijl hij aan dit werk bezig was, kreeg hij bezoek van een Italiaanse aristocrate die erg onder de indruk was van wat ze zag. Om die reden schilderde Böcklin voor haar, nog voor het eerste werk voltooid was, een tweede versie (nu in het Metropolitan Museum in New York). Omdat haar echtgenoot kort daarvoor was overleden, maakte hij van de roeier een vrouwenfiguur. Beide versies waren op doek geschilderd maar hadden verschillende afmetingen.
Een derde versie, met weer andere afmetingen, schilderde hij in 1883 op hout voor de Duitse kunsthandelaar Fritz Gurlitt. Toen pas kreeg het doek zijn huidige titel, een titel die Böcklin zelf ook ging gebruiken. Dit werk bevindt zich nu in de Alte Nationalgalerie in Berlijn (afb. 1). Om financiële redenen schilderde hij een vierde versie op koper voor een rijke kunstverzamelaar. Deze versie is verloren gegaan in de Tweede Wereldoorlog.
Een vijfde versie schilderde hij in 1886 in opdracht van het Museum der bildenden Künste in Leipzig, waar het sindsdien hangt (afb. 2). Deze versie komt in materiaal en afmetingen overeen met versie drie, maar ook hier zijn er subtiele verschillen te ontdekken.
Niet vreemd dus, dat ik dit populaire werk zowel in Berlijn als in Leipzig zag hangen….
Joke Reichardt,
3 oktober 2017.
Afb. 2. Arnold Böcklin, Der Toteninsel V, 1886, olie op paneel, 80,7x150cm, Museum der bildenden Künste, Leipzig (afbeelding Wikimedia).
Geef een reactie